Het werkwoord zijn met een voltooid deelwoord blijft een lastige kwestie in de ontleding van naamwoordelijk en werkwoordelijk gezegde. In mijn vorige blogpost deed ik al een poging om de zaak te vereenvoudigen: praat over de vraag of het gaat om iets zijn of iets doen (of gedaan hebben), en maak in deze gevallen gebruik van het verschil tussen tegenwoordige tijd en voltooide tijd.
Toch zijn er gevallen waarbij de zaak nog gecompliceerder lijkt (let op: ik schrijf lijkt, want in werkelijkheid is het natuurlijk net zo simpel als alle andere gevallen). Dat zijn de gevallen waarbij het voltooid deelwoord ook nog een veranderingswerkwoord is.
Wat zijn veranderingswerkwoorden? Dat zijn werkwoorden die uitdrukken dat het onderwerp van toestand verandert. Een voorbeeld is, ehh, veranderen (dûh), maar ook iets als smelten. Als iets smelt, dan verandert het van toestand. Die werkwoorden hebben een voltooide tijd met zijn: De kaas is gesmolten.
Bij deze werkwoorden, in de voltooide tijd, zou je dus in verwarring kunnen raken, zeker als je redeneert vanuit het verschil tussen toestand en handeling. Want De kaas is gesmolten, dat gaat hoe dan ook over de toestand van de kaas. Toch kun je de zin opvatten als de voltooide tijd van De kaas smelt, en die laatste zin is zeker een werkwoordelijk gezegde. Hoe zit dat?
In dat geval zou het kijken naar de werkwoordstijd een glasheldere uitkomst moeten bieden. Vraag je af wat je zou bedoelen als je de zin aanvult met De kaas is vrijdag gesmolten. Is dat afgelopen vrijdag? Dan bedoel je de werkwoordelijke lezing (want het is blijkbaar de voltooide tijd). Is het aanstaande vrijdag (of elke vrijdag)? Dan bedoel je de naamwoordelijke lezing (want je leest het als tegenwoordige tijd).
Maarmaarmaar, zou een criticus kunnen uitroepen, De kaas is gesmolten kan toch best betekenen dat je bedoelt De kaas is in gesmolten toestand? Dan heb je het toch over een naamwoordelijk gezegde? Is die test met vrijdag in dit geval wel eerlijk? Trekt hij de betekenis niet al te zeer naar een gebeurtenis toe vanwege die veranderlijke toestand, dus omdat smelten een veranderingswerkwoord is?
Daar zou je een punt hebben als criticus. Zelfs bij een gewoon geval als De auto is vrijdag rood moet je semantisch wel erg op je tenen staan om bij de betekenis te komen dat het een voorspelling is over de kleur van de auto aanstaande vrijdag. Omdat de verledentijdsbetekenis er niet inzit, klinkt die zin dan een beetje gek.
Kan die methode niet gerepareerd worden? Jazeker! Je kunt in plaats van vrijdag ook toevoegen vrijdag nog. Een zin als De auto is vrijdag nog rood is heel normaal, en De kaas is vrijdag nog gesmolten kan qua betekenis duidelijk twee kanten op gaan: het is afgelopen vrijdag nog gebeurd, of de toestand houdt zeker tot aanstaande vrijdag nog aan.
De toevoeging van vrijdag nog lijkt in alle gevallen uitkomst te bieden. Zelfs het klassieke geval van Wij zijn getrouwd (trouwen is ook een veranderingswerkwoord!), dat in de meeste methoden wordt aangepakt met een duurbepaling (Wij zijn al jaren getrouwd) voor de naamwoordelijke lezing en de tijdstipbepaling (Wij zijn gisteren om drie uur getrouwd) voor de werkwoordelijke lezing, kan hiermee net zo makkelijk bekeken worden. Als je de zin Wij zijn getrouwd in een tekst ziet staan, en je vult hem aan tot Wij zijn vrijdag nog getrouwd, dan zie je ook duidelijk de twee lezingen die erin zitten. Het is dan zaak om te bepalen welk van die twee betekenissen in de context bedoeld is.
[Nou leuk hoor. Maar wat kan ik daarmee in de klas?]
Geen opmerkingen:
Een reactie posten